- Εισαγωγή στις τεχνικές pranayama
Prana είναι η αρχαία σανσκριτική ονομασία της αιθερικής δυνάμεως που διαποτίζει και περιβάλλει ολόκληρο το φυσικό σύμπαν. Ο αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος Πυθαγόρας αλλά και αρκετά ρεύματα σύγχρονης επιστήμης έχουνε επισταμένως ασχοληθεί με την μελέτη της. Βρίσκεται μέσα σε όλα τα πράγματα και τα αντικείμενα του φυσικού μας κόσμου, στα έμψυχα και τα άψυχα. Αν και βρίσκεται σε στενή σχέση με τον αέρα που αναπνέουμε, εν τούτοις πρόκειται για κάτι ιδιαίτερο και διαφορετικό. Η πράνα είναι πολύ λεπτότερη από τον αέρα, στην πραγματικότητα τον διαποτίζει και μπορεί να ορισθεί σαν τη ζωτική ενέργεια που ενυπάρχει στο κάθε τι μέσα στο σύμπαν.
Yama σημαίνει τον έλεγχο. Επομένως η pranayama μπορεί να ορισθεί σαν μια σειρά τεχνικών οι οποίες διεγείρουν και αυξάνουν την ζωτική ενέργεια, φέρνοντας στο τέλος τον απόλυτο έλεγχο πάνω στην ροή της πράνα μέσα στο σώμα.
Η pranayama δεν θα πρέπει να διδαχθεί σαν μια σειρά απλών αναπνευστικών ασκήσεων, με στόχο την προμήθεια έξτρα οξυγόνου στους πνεύμονες, αν και βέβαια αυτή είναι μια πολύ ωφέλιμη πλευρά της. Στην πραγματικότητα η pranayama χρησιμοποιεί την αναπνοή ώστε να αυξήσει την ροή της πράνα μέσα στα πρανικά κανάλια (nadis) που βρίσκονται σε συγκεκριμένες θέσεις πάνω στο ενεργειακό σώμα του ανθρώπου (pranamaya kosha). Με αυτόν τον τρόπο τα ενεργειακά κανάλια εξαγνίζονται, επιφέροντας αυξημένη σωματική και νοητική σταθερότητα στον ασκούμενο.
Οι ασκήσεις πραναγιάμα σε συνδυασμό με τεχνικές κρατήματος της αναπνοής, φέρνουν τον έλεγχο επάνω στην προσωπική μας πράνα και τελικά την αυτοκυριαρχία επάνω στο νου.
- Η πράνα ως σύνδεσμος του σώματος με την ψυχή
Η πράνα είναι το μέσον που ενώνει το ανθρώπινο σώμα με την ανθρώπινη ψυχή. Είναι η συνεκτική δύναμη ανάμεσα στην ύλη και την συνειδητότητα. Υποστηρίζει και διατηρεί την ζωή, προμηθεύοντας ζωτικότητα σε ότι υπό άλλες συνθήκες θα ήταν νεκρό - αδρανής ύλη χωρίς ζωή. Ο δε αέρας που αναπνέουμε είναι το όχημα για το λεπτότερο είδος πράνα, ενώ υπάρχουν και άλλα είδη πράνας λιγότερο λεπτοφυή, τα οποία προμηθευόμαστε μέσω των τροφών.
- Ο ρόλος της μύτης
Στο σώμα του ανθρώπου, η πράνα κατευθύνεται και ελέγχεται κυρίως μέσω της αναπνοής. Οι αρχαίοι γιόγκις μάλιστα, μετρούσαν την προσδοκώμενη ζωή ενός ανθρώπου όχι σε χρόνια αλλά σε αναπνοές. Υποστήριζαν επίσης ότι κάνοντας μεγαλύτερη την κάθε αναπνοή, η ζωή του ανθρώπου μπορούσε να επιμηκυνθεί ανάλογα.
Το κατ’ εξοχήν όργανο της αναπνοής είναι η μύτη και τα ρουθούνια. Ο δε τρόπος που εκτυλίσσεται η αναπνοή στο χώρο της μύτης, υποδηλώνει πολλά για την κατάσταση της ύπαρξης αλλά και για την τρέχουσα δυναμικότητα του ανθρώπου. Κατά την διάρκεια της εγρήγορσης κυριαρχεί η διαδικασία της εισπνοής ενώ κατά την διάρκεια του ύπνου η εκπνοή παίρνει τα ηνία και γίνεται με τη σειρά της κυρίαρχη.
Όταν ο άνθρωπος είναι ήρεμος, η εκπνοή από την μύτη δεν γίνεται αισθητή σε απόσταση μεγαλύτερη των 10 εκατοστών, ενώ όταν είναι ανήσυχος (ή βρίσκεται σε έντονη σωματική δραστηριότητα) η εκπνοή γίνεται αισθητή ακόμα και σε απόσταση μεγαλύτερη του μισού μέτρου.
Η ροή μάλιστα του αέρα στο κάθε ρουθούνι ξεχωριστά, υποδηλώνει την τρέχουσα διάθεση. Όταν η ροή γίνει μεγαλύτερη στο αριστερό ρουθούνι, ο άνθρωπος έχει αυξημένη μια ροπή προς την σκέψη και τις νοητικές διεργασίες. Όταν αντίθετα υπερισχύει η ροή στο δεξιό ρουθούνι, υπάρχει αυξημένη ροπή προς την σωματική δραστηριότητα.
Ιδανική κατάσταση για διαλογισμό και πνευματικές συνειδητοποιήσεις, θεωρείται όταν η ροή του αέρα είναι ίση και στα δύο ρουθούνια, πράγμα του υποδηλώνει αρμονία ανάμεσα στα δύο κυρίαρχα πρανικά κανάλια της ζωής: το νοητικό και το σωματικό (ida και pingala).
Η ροή στα ρουθούνια αλλάζει αυτόματα σύμφωνα με εσωτερικούς βιορυθμούς κάθε περίπου μια ώρα, επηρεάζεται όμως και από την συνειδητή πρόθεση του ανθρώπου. Επηρεάζεται επίσης από τις φυσικές ανάγκες της εκάστοτε δραστηριότητας αλλά κυρίως (και που ενδιαφέρει εδώ) από τις διάφορες τεχνικές pranayama, κάποιες εκ των οποίων περιγράφουμε στο παρόν εισαγωγικό κεφάλαιο.
Καθίστε στη γονατιστή στάση.
Σταυρώστε τα χέρια μπροστά από το στήθος, τοποθετώντας τις παλάμες κάτω από τις μασχάλες, με τους αντίχειρες να δείχνουν προς τα πάνω.
Κλείστε τα μάτια και αποκτήστε επίγνωση της διαδικασίας της αναπνοής.
Αναπνοή: Από την μύτη, χαμηλή και ρυθμική.
Διάρκεια: Για προετοιμασία Pranayamaεξασκηθείτε για 5 με 15 λεπτά. Για πνευματικούς σκοπούς μπορείτε να ασκείσθε για μεγάλες χρονικές περιόδους.
Συγκέντρωση: Στην διαδικασία της αναπνοής.
Οφέλη: Αυτή η απλή άσκηση προετοιμάζει τον ασκούμενο για την Pranayama. Η τοποθέτηση των χεριών κάτω από τις μασχάλες, δημιουργεί μια τάση εξισορρόπησης στην ροή του αέρα ανάμεσα στα δύο ρουθούνια. Όταν η ροή του αέρα γίνει ίση, τότε είναι η πλέον κατάλληλη στιγμή για pranayamaκαι για διαλογισμό.
Καθίστε σε μία διαλογιστική στάση (εκτός από την γονατιστή). Πρέπει να είναι μια στάση στην οποία να μπορείτε να παραμείνετε με άνεση για 15 λεπτά. Τοποθετήστε τα χέρια στα γόνατα, ισιώστε την σπονδυλική στήλη, σηκώστε το κεφάλι ώστε να κοιτάζει ευθεία μπροστά και χαλαρώστε ολόκληρο το σώμα σας. Κλείστε τα μάτια και νοητικά προετοιμάστε το νου και το σώμα σας για την πρακτική. Για λίγα λεπτά έχετε επίγνωση μόνον του σώματος και της αναπνοής. Κατόπιν αρχίστε την άσκηση.
Στάδιο 1ο: Κρατώντας το αριστερό χέρι στο γόνατο, υψώστε το δεξί. Τα δάχτυλα θα πρέπει να ελέγχουν την ροή του αέρα στα ρουθούνια με τον ακόλουθο τρόπο:
Ο δείκτης και το μεσαίο δάχτυλο θα πρέπει να ακουμπούν στο κέντρο ανάμεσα στα φρύδια κατά την διάρκεια όλης της πρακτικής. Ο αντίχειρας θα πρέπει να βρίσκεται δίπλα στο δεξί ρουθούνι ώστε να ελέγχει την ροή του αέρα πιέζοντας το πλάι του ρουθουνιού. Το τρίτο δάχτυλο θα πρέπει να τοποθετηθεί δίπλα στο αριστερό ρουθούνι έτσι ώστε να ελέγχει την ροή του αέρα στο αριστερό ρουθούνι.
Κλείστε το δεξί ρουθούνι με τον αντίχειρα. Εισπνεύστε από το αριστερό ρουθούνι και στην συνέχει εκπνεύστε από το ίδιο ρουθούνι. Ο ρυθμός της αναπνοής θα πρέπει να είναι φυσιολογικός. Αναπνεύστε μέσα και έξω 5 φορές. Απελευθερώστε την πίεση του αντίχειρα στο δεξί ρουθούνι. Πιέστε στο πλάι του αριστερού ρουθουνιού με το τρίτο δάχτυλο ώστε να εμποδίσετε την ροή του αέρα σε αυτό.
Εισπνεύστε και εκπνεύστε από το δεξί ρουθούνι. Πάλι ο ρυθμός της αναπνοής θα πρέπει να είναι φυσιολογικός. Επαναλάβατε 5 φορές. Η αναπνοή από κάθε ρουθούνι 5 φορές αντιπροσωπεύει ένα κύκλο. Εκτελέστε 25 κύκλους. Ο ασκούμενος δεν θα πρέπει να αναπνέει βαριά και δεν θα πρέπει να ακούγεται ήχος καθώς ο αέρας περνά από τα ρουθούνια.
Στάδιο 2ο: εναλλαγή αναπνοών στα ρουθούνια
Κλείστε το δεξί ρουθούνι με τον αντίχειρα.
Εισπνεύστε με το αριστερό ρουθούνι. Στο τέλος της εισπνοής κλείστε το αριστερό ρουθούνι με το τρίτο δάχτυλο, ελευθερώστε την πίεση του αντίχειρα στο δεξί ρουθούνι κα εκπνεύστε από το δεξί ρουθούνι. Κατόπιν εισπνεύστε από το δεξί ρουθούνι. Στο τέλος της εισπνοής, κλείστε το δεξί ρουθούνι, ανοίξτε το αριστερό και εκπνεύστε από το αριστερό ρουθούνι. Αυτός είναι ένας κύκλος.
Επαναλάβατε 25 κύκλους.
Σ’ αυτό το στάδιο, ο ασκούμενος πρέπει να αρχίσει να μετρά την διάρκεια κάθε εισπνοής και εκπνοής. Το μέτρημα θα πρέπει να εκτελείται νοητικά επαναλαμβάνοντας 1-ομ, 2-ομ, 3-ομ, κλπ. Ο χρόνος εισπνοής και εκπνοής θα πρέπει να είναι ίσος. Για παράδειγμα 5-μέσα και 5-έξω, ή οτιδήποτε αριθμός βολεύει την αναπνοή του ασκούμενου. Μην πιεστείτε κάτω από οιεσδήποτε συνθήκες.
Μετά από μερικές ημέρες προσπαθήστε να αυξήσετε την περίοδο της εισπνοής και εκπνοής διατηρώντας πάντα την ίση αναλογία μεταξύ εισπνοής και εκπνοής. Με άλλα λόγια προσπαθήστε να αυξήσετε την περίοδο εισπνοής και εκπνοής στο 6. Όταν αυτό επιτευχθεί αυξήστε στο 7. Όμως μην πιέσετε την αναπνοή για κανένα τρόπο. Να είστε προσεκτικοί ώστε να μην επιταχύνετε το ρυθμό του μετρήματος κατά την εκπνοή για να αντισταθμίσετε μια πιθανή ανεπάρκεια του αέρα. Στο ελάχιστο σημάδι δυσφορίας ελαττώστε τον χρόνο κάθε εισπνοής και εκπνοής ή διακόψτε την πρακτική για μια ημέρα.
Μετά από 15 ημέρες ή περισσότερο περάστε στο 3ο στάδιο.
Στάδιο 3ο: κράτημα της αναπνοής
Κλείστε το δεξί ρουθούνι με τον αντίχειρα. Εισπνεύστε από το αριστερό. Στο τέλος της εισπνοής, κλείστε και τα 2 ρουθούνια. Κρατήστε την εισπνοής σας μετρώντας μέχρι το 5. Εκπνεύστε από το δεξί ρουθούνι. Μετά εισπνεύστε από το δεξί ρουθούνι ενώ το αριστερό παραμένει κλειστό. Πάλι κρατήστε την εισπνοή σας μετρώντας μέχρι το 5 έχοντας κλειστά και τα 2 ρουθούνια. Εκπνεύστε από το αριστερό ρουθούνι ανοίγοντας το αριστερό και κρατώντας το δεξί κλειστό. Αυτός είναι ένας κύκλος. Επαναλάβατε 25 κύκλους.
Υπάρχουν και άλλα πλέον προχωρημένα στάδια αναπνοής pranayama που όμως δεν θεωρούμε σκόπιμο να εκθέσουμε εδώ, καθώς ο ασκούμενος προκειμένου να τα εκτελέσει θα πρέπει να βρίσκεται κάτω από την καθοδήγηση και επίβλεψη δασκάλου.
